«مسئولیّت» در لغت به معنای موظّف بودن و یا متعهّد بودن به انجام امری می‌باشد و«وظیفه» به آن چیزی اطلاق می‌شود که شرعاً یا عرفاً بر عهده کسی باشد. هر یک از این واژه‌ها به نوعی با یکدیگر ملازم می‌باشند. (1)
به عنوان نمونه: تا وظیفه ای بر دوش کسی نباشد، مسئولیّتی در قبال انجام دادن یا ندادن آن نخواهد داشت و در مورد آن، بازخواست نخواهد شد.
نظام آفرینش نظامی هدفدار است و هر کدام از پدیده‌ها ره‌سپار هدفی هستند که دستگاه آفرینش برای آنها معین کرده است و هیچ یک از آنها بازیچه و بیهوده آفریده نشده‌اند.
چنانچه خداوند می‌فرماید:
«وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأرْضَ وَ مَا بَیْنهُمَا بَاطِلا؛ (2)
ما آسمان و زمین و آنچه را میان آنهاست بیهوده نیافریدیم.»
انسان نیز اشرف مخلوقات و خلیفه خدا، بر روی زمین می‌باشد، طبق آنچه خداوند می‌فرماید:
«وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلىَ کَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلا؛ (3)
ما آدمی زادگان را بر بسیارى از موجوداتى که خلق کردهایم، برترى بخشیدیم.»
هدف از آفرینش انسان این است که با انتخاب راه صحیح و طی کردن صراط مستقیم به مقام قرب الهی نائل شود و این میسّر نیست، مگر اینکه به دعوت حقّ، لبّیک گوید و با بهره‌گیری از تعالیم روشنگر وحی، نیک و بد را باز شناخته و پس از آشنایی با وظایف و مسئولیّتهای خویش به آن دست یابد، البته دستیابی به این مقام، به سادگی میسّر نمی باشد بلکه تلاش و ممارست بسیاری را می‌طلبد.
در قرآن مجید آیات فراوانی وجود دارد که اهمیّت مسؤولیّت‌پذیری و وظیفه‌شناسی را برای انسان بیان کرده است؛ به عنوان مثال قبول مسؤولیّت در قرآن، به بار سنگین تشبیه شده است.
آنجا که می فرماید:
«أَلَّا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى؛ (4)
که هیچ کس بار گناه دیگرى را بر دوش نمىگیرد.»
در این آیه «وزر» به معنی سنگین است و در برخی از تفاسیر به معنای «گناه» و «مسئولیت» نیز آمده است. مسئولیت پذیری از چنان اهمیتی برخوردار است که در بسیاری از تفاسیر از امانت الهی، به همان تعهد و قبول مسؤولیت یاد شده است و علت اینکه این امانت عظیم، به انسان سپرده شد این بود که او این قابلیت را داشت و می‌توانست ولایت الهی را پذیرا گردد؛ یعنی در جاده عبودیّت و کمال به سوی معبود لایزال، حرکت کند.
مسؤولیت‌پذیری در روایات نیز همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده است.
امام علی علیه‌السلام آنچنان خود را در پیشگاه خدا مسؤول می‌داند که حتی درباره آنچه می‌گوید وجود خویش را ضامن قرار داده و می‌فرماید:
«ذِمَّتِی بِمَا أَقُولُ رَهِینَةٌ وَ أَنَا بِهِ زَعِیم … ؛ (5)
آن چه میگویم، در عهده خویش می‌دانم و خود ضامن آنم…»
مسئولیت‌پذیری زمانی تحقق می‌پذیرد که رسالت و تکلیفی در کار باشد؛ یعنی انسان، قبلاً کارهایی را با اراده و اختیار خویش پذیرفته باشد و سپس مسئولیت انجام آن را به عهده گیرد نه کارهایی که تحت تأثیر جاذبه میل‌ها و دافعه ترس و وحشت انجام می‌دهد.
یکی از کسانی که در پی انجام رسالت تلاش بسیاری کرد، زینب سلام‌الله‌علیها بود، او که رسالتش رساندن پیام عاشورا و حسین علیه‌السلام به جهانیان بود. حضرت زینب سلام‌الله‌علیها مانند پدر گرامی خود، امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام یک انسان شجاع بود؛ به این معنا که هیچ‌گاه در جزر و مدّ روزگار خودش را نباخت و در مراحل مختلف زندگی، به تشخیص وظیفه و عمل صحیح به وظیفه پرداخت.
مطالعه در تاریخ حیات زینب سلام‌الله‌علیها نشان می‌دهد که او زنی، آرمان خواه و با هدف است. هدفی بر پایه موازین اسلامی، در مسیر نظام آفرینش که مسیر رشد و کمال است و ملاک و معیار آن حق و فطرت است.
او که شخصیتش در خانواده‌ای شکل گرفته که منبع نور و وحی الهی بود. خانواده‌ای که همه کمالات انسانی و فضائل معنوی در آن متجلی است. این بانوی بزرگوار در همة دوران حیاتش، از حامیان و مدافعان امامت و ولایت بود و برای این هدف، از جان و مال و فرزندان خویش گذشت و تمام توان خود را برای معرفی اسلام و حقانیت خانواده ولایت به کار بست.
او از همان آغاز، پیمانی مقدس با خدای خویش بست و آن اینکه اعتلای کلمة الله را مقصد خویش قرار دهد و در این راه از بذل هیچ کوششی فروگذار نکند. او با خدای پیمان بست که نگذارد باطل در جامعه پای گیرد و رواج یابد و چراغ حق را فروزان سازد. زورمداران، غاصبان و مفسدان را رسوا سازد و پرچم کفر و استکبار را براندازد.
عملکرد حضرت زینب سلام‌الله‌علیها بر مبنای شناخت از شرایط زمان و مکان بوده و رمز عظمت آن بزرگوار وظیفه‌شناسی ایشان است که از معرفت بالا و آینده‌نگری نسبت به مسائل جامعه سرچشمه می‌گیرد.
زینب سلام‌الله‌علیها در طریق وظیفه‌شناسی و گزینش هدف به این نتیجه رسید که به همراهی برادرش سیدالشهداء اسلام راستین را به مردم معرفی کند و ترویج و نشر آن و خدمت به دین را هدف خود قرار دهد. زیرا این احساس وظیفه بر اساس هشدارهای برادرش حسین علیه‌السلام در او پدید آمده بود.
چرا که او دید برادرش امام حسین علیه‌السلام بعد از مرگ معاویه، اسلام را در خطر دید و تصمیم گرفت خود را فدای اسلام عزیز کند و دانسته برای شهادت از مدینه به مکّه و پس از آن به کربلا آمد. زینب سلام‌الله‌علیها نیز برای عمل کردن به وظیفه، در تمام این سفر پر خطر و مخاطره همراه برادر بود و علاوه بر همراهی، همواره از او اطاعت کرد.
از ویژگیهای زینب سلام‌الله‌علیها در این حماسه تاریخی و عظیم، سه وظیفه مهم اوست که با موفقیت کامل به پایان رساند.
نخست: دفاع از حجت خدا و امام وقت، حضرت امام سجاد علیه‌السلام
دوم: حمایت و سرپرستی از خانواده های شهیدان کربلا و از کودکان و حفظ روحیه آنان
سومین و مهترین وظیفه او، نیز رساندن پیام شهیدان کربلا به اقصی نقاط جهان بود.
حضرت زینب سلام‌الله‌علیها پس از واقعه ی جانگداز عاشورا و در مدّت اسارت، به گونه ای به انجام وظیفه پرداخت که گویی اساساً اتفاقی نیفتاده، داغ برادر ندیده و دچار آن اشرار خونخوار نشده است. خطابه‌ها و نطق‌های حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در بازار کوفه و مجلس ابن زیاد و مجلس یزید که به قول موّرخین همراه با قاطعیّت بود، نیز از مصادیق دیگر شناخت و انجام صحیح وظیفه توسط ایشان به شمار می‌رود.
1) لغت‌نامه دهخدا.
2) سوره ص، آیه 27.
3) سوره اسراء، آیه 70.
4) سوره نجم، آیه 38.
5) تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، ص 472.
