اتصال حضرت زینب به سرچشمه ی علم بی نهایت حق

با استناد به حدیث معروفی که از امام زین العابدین (علیه السلام) روایت شده که خطاب به حضرت زینب (سلام الله علیها) می فرمودند: «انت عالمة غیر معلمة«(1) می توان گفت که حضرت زینب به سرچشمه و علم بی نهایت و مطلق الهی متصل بوده و این یکی از صفات انسان های کامل است. در کتاب «انسان کامل» عزیز الدین نسفی در تعریف انسان کامل آمده است: «ای درویش! چندین گاه است که می شنوی که در دریای محیط آیینه ی گیتی نمای نهاده اند، تا هر چیز که از آن دریا روانه شود، پس از آن که به ایشان رسد، عکس آن چیز در آیینه گیتی نمای پیدا آید، و نمی دانی که آن آیینه چیست؟ و آن دریا کدام است؟ آن دریا عالم غیب غیب است و آن آیینه، دل انسان کامل است. هر چیز که از دریای عالم غیب روانه می شود تا به ساحل وجود رسد، عکس آن بر دل انسان کامل پیدا می آید و انسان کامل را از آن حال خبر می دهد.«(2)

و همچنین عزیزالدین نسفی در تعریف انسان کامل و علم او گوید: «و بعضی گویند که از عقل اول هم بگذرد و با خدای بی واسطه ی ملک بگوید و بشنود، این نهایت مقامات آدمی است و علامت این آن باشد که هیچ چیز از ملک و ملکوت و جبروت و مبدأ اول بر وی پوشیده نماند، تمامت اشیا و تمام حکمت و طبیعت و خاصیت و حقیقت اشیا را کماهی بداند و ببیند… این چنین کس را انسان کامل گویند…«(3)

حکیم الهی قمشه ای نیز در منظومه ی نغمه ی حسینی محتوای عرفانی حدیث «انت عالمة غیر معلمة» را به نظم آورده و معتقد است حضرت زینب (سلام الله علیها) دارای علم لدنی و الهی بوده است.

دخت علی زینب والا گهر

گوهر گنجینه ی علم پدر

فخر زنان قبله ی مردان عشق

هم قدم شاه شهیدان عشق

پاک دلش معدن وحی خدا

بر همه خوبان جهان مقتدا

عالمه ی سر ازل تا ابد

با گهر بخرد و وحی احد

اختر علم از فلک مصطفی

رهبر مردان دیار وفا(4)

از نگاه عرفانی وقتی انسان با تمام قوای باطنی و درونی خود متوجه خداوند شود و در مقابل او تعبد و بندگی محض داشته باشد، وجود و هستی نفسانی او فنای در حق می شود و یا هستی او به هستی الهی مبدل می گردد و صفات الهی در او متجلی می یابد. یکی از این صفات علم است.

انسان کامل به علت فنای در حق، دارای دید و بینش الهی است و نسبت به آنچه در عالم غیب یعنی عالم فرامادی و عالم شهادت یعنی عالم مادی و محسوس می گذرد، آگاه است.

1) شیخ طبرسی، الاحتجاج، ج 2، ص 31.

2) عزیزالدین نسفی، انسان کامل، ص 257.

3) همان، ص 256.

4) الهی قمشه ای، نغمه ی حسینی، ص 139 و 140.