چنانکه قبلا گفته شد از دیدگاه عرفان صبر حضرت زینب (سلام الله علیها(، صبر در بلا یا صبر در عشق است. اسارت حضرت زینب سرگذشت یک عشق است. یک عشق خالصانه و ناب. اسارت حضرت نمایش ایثار و از خودگذشتگی در راه معشوق است. حضرت زینب (سلام الله علیها) با صبر و مقاومت خود، در حقیقت خلوص و صداقت در عشق را برای بشریت معنی می کند و شرح می دهد.
از دیدگاه عرفا صبر در برابر رنج ها و سختی ها و مصائبی که از جانب معشوق پیش می آید، موجب می شود وجود و هستی عاشق محو و فانی گردد و ذات و صفات الهی در او تجلی کند و هستی او به
هستی الهی مبدل شود. بنابراین واقعه ی کربلا برای حضرت زینب (سلام الله علیها) سیر الی الله و نردبان عروج به سوی معبود و معشوق ازلی است.
در زبدة الاسرار امام حسین (علیه السلام) خطاب به حضرت زینب می فرمایند:
قید زنجیر ای قلندر سیر توست
آنچه در ره پیشت آید خیر توست
چون به زنجیر اوفتادی شاد باش
بند را همدست با سجاد باش
باش هم زنجیر با او در سلوک
هم مطیع امر آن رأس الملوک(1)
حضرت زینب در روز عاشورا از همه ی وابستگی ها و تعلقات خود گذشت و همه ی آنچه را به آن دل بسته بود و برایش از جان عزیزتر بودند، در راه خداوند ایثار کرد، اما بالاتر از آن در اسارت از همه ی وجود و هستی خود برای خواست و رضایت معبود چشم پوشید و آن را بخشید. بنابراین اسارت حضرت زینب (سلام الله علیها) همانند شهادت امام حسین (علیه السلام) فنا شدن و محو شدن در راه معشوق است. چنانکه گفتیم شهادت آخرین مرتبه ی فنا فی الله است؛ چون در شهادت جسم نیز در راه خداوند از بین می رود و فانی می شود.
در اسارت نه تنها وجود و هستی حضرت زینب در برابر اهانت ها و شماتت های دشمن محو و فانی شد، بلکه وجود مادی و صوری آن حضرت نیز در برابر تازیانه ها و آسیب غل و زنجیرها ذوب شد و در راه خداوند محو و فانی گردید و آنچه به نام زینب نامیده می شود، دیگر زینب نبود، بلکه تجلی نور حق بود که از حجاب و پرده ی غیب عیان و آشکار شده و جلوه گری می کرد.
از این رو اسارت حضرت زینب (سلام الله علیها) عین شهادت امام حسین (علیه السلام) است. از قول امام حسین (علیه السلام) خطاب به حضرت زینب آمده است:
پیش پای شوق زنجیری مکن
راه عشق است این عنان گیری مکن
با تو هستم جان خواهر همسفر
تو به پا این راه کوبی من به سر(2)
یعنی ما هر دو در راه عشق خدا باید محو و فانی شویم، تا مردم بتوانند خدا و حق را به مشاهده
بنشینند.
بعضی از عرفا معتقدند اگر اسارت حضرت زینب (سلام الله علیها) نبود، شهادت امام حسین (علیه السلام) به فراموشی سپرده می شد و در طول تاریخ نمی توانست اثر تکامل بخش خود را در جامعه ی بشریت حفظ کند.
این شهادت تخم معنی کشتن است
تن ز جان در خاک و خون آغشتن است
کی دهد تخم شهادت خود ثمر
تا نشد زینب اسیر و در به در(3)
بنابراین چون اسارت حضرت زینب (سلام الله علیها) تکمیل کننده ی مقام شهادت امام حسین (علیه السلام) است، باید آن را از لحاظ عرفانی، مقام فرا شهادت بنامیم. چون وقتی اسارت با شهادت همراه می شود، ظهور و تجلی حق را آشکارتر و عیان تر می کند و به آن جاودانگی می بخشد.
من بدون این اسیری گر شهید
می شدم هم باز حق بد ناپدید
آن اسیری زین شهادت بس سر است
در اسیری تو حق پیداتر است(4)
1) همان، ص 48.
2) عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ص 60.
3) صفی علیشاه، زبدة الاسرار، ص 37.
4) همان، ص 62.
