یکی از ویژگی هایی که قیام کربلا را منحصر به فرد و الگوی بشریت ساخت، نقش حضرت زینب (سلام الله علیها) است. حضرت زینب (سلام الله علیها) با روش های مختلفی توانست پیام قیام کربلا را به گوش مردم برساند. او با نطق های آتشین خود، پرده از اهداف شوم اموی برداشت و مسلمانان را از خطر خاندان اموی و اهداف ضد اسلامی آنان و مسؤولیت مسلمانان در برابر آنان آگاه ساخت و فداکاری های خاندان رسالت را به عنوان الگوی مسؤولیت و مبارزه مطرح کرد.
حضرت زینب (سلام الله علیها) که سراسر وجودش را عشق به خدا فرا گرفته بود، با تمام اطمینان و آرامش به استقبال این مصائب رفت و فرمود: «ما رأیت الا جمیلا«.
در این نوشتار کوتاه بیان کردن مقام و عظمت آن حضرت ممکن نیست، ولی فرصتی را مسؤولین همایش «آینه ی صبر و بصیرت» فراهم کرده اند. با تشکر و قدردانی از آنان، به عنوان کنیز حضرت زینب (سلام الله علیها) دست به قلم شدم تا سهمی کوچکی در این زمینه داشته باشم و مشمول لطف و کرم خاندان عصمت به ویژه حضرت ثانی زهرا (سلام الله علیها) قرار گیرم. در این مقاله در ضمن دو فصل سعی شده است شخصیت حضرت زینب (سلام الله علیها) در نگرش اهل بیت و دانشمندان شیعه و اهل سنت ترسیم شود.
حضرت زینب (سلام الله علیها) پنجم جمادی الاولی سال پنجم یا ششم قمری، در مدینه دیده به جهان گشود.(1)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به امر خداوند نام این بچه را «زینب» نهاد.(2) واژه ی «زینب» از «زنب» به معنای «فربه» یا از «الزنیب» به معنای «درخت خوش نما» یا از «زین اب» به معنای «زینت پدر» مشتق شده است.(3)
در کتاب های تاریخی، کنیه های متعددی برای حضرت زینب (سلام الله علیها) ذکر شده است که از جمله ی آن ها، «ام کلثوم«، «ام عبدالله» و «ام الحسن«(4) از کنیه های آن حضرت است. بعد از واقعه ی کربلا، آن حضرت به «ام المصائب» مشهور شد.(5)
مورخان، در کتاب های تاریخی، حدود پنجاه لقب مختلف، برای حضرت زینب (سلام الله علیها) ذکر کرده اند.(6) از جمله، آن حضرت به «عقیله«، «محدثه» و مطابق روایت حضرت امام زین العابدین (علیه السلام) «انت بحمدالله عالمة غیر معلمة و فهمة غیر مفهمة،(7) «عالمه غیر معلمه» و «فهمه غیر مفهمه» شهرت زیادی یافته است.
حضرت زینب (سلام الله علیها) از زنان ممتاز جهان اسلام به شمار می آید، پدر بزرگش، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) است. مادر بزرگش حضرت خدیجه، اولین زنی که رسالت پیامبر اسلام پذیرفت و همه ی ثروتش را در راه گسترش اسلام صرف کرد.
مادر گرامی حضرت زینب (سلام الله علیها(، حضرت فاطمه ی زهرا (سلام الله علیها) است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «رضای خدا در رضای فاطمه و خشم او خشم خداست.«(8)
(9)
برادران بزرگوار حضرت زینب (سلام الله علیها) یعنی حسن و حسین (علیهماالسلام) سرداران بهشتند و محبت به آنان، محبت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و دشمنی با آنان دشمنی با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است.(10) حضرت زینب (سلام الله علیها) مظهر همه ی اوصاف خاندان عصمت و طهارت است.
حضرت علی (علیه السلام) حضرت زینب (سلام الله علیها) را به عقد عبدالله بن جعفر درآورد. عبدالله همان کسی است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) درباره ی او فرمود: «الناس من شجر شتی و انا و جعفر من شجرة الواحدة» (11)؛ مردم از درخت های متعددی هستند ولی من و جعفر از یک درخت هستیم. نیز فرمود: «… اما یا جعفر انت اشبهت خلقی و خلقی«(12)؛… ولی ای جعفر! تو از نظر خلق و خو همانند من هستی.
جعفر بن ابی طالب در سال هشتم هجری در موته با لشکریان «هرقل» روم جنگید و شهید شد و دو دستش را در راه اسلام فدا کرد.
عبدالله مردی با شهامت، با سخاوت و با گذشت بود. او را «قطب السخا«(13) می نامیدند. او به «دریای سخاوت» شهرت داشت.(14)
عون، علی، محمد، عباس و ام کلثوم، فرزندان حضرت زینب، به زینبیون شهرت داشتند. از فرزندان حضرت زینب (سلام الله علیها) عون و محمد در رکاب امام حسین (علیه السلام) در کربلا شهید شدند.(15)
واژه های کلیدی: زینب، اهل بیت و دانشمندان.
1) جعفر نقدی، زینب الکبری، (بیروت: موسسه اعلمی، 1419، ه. ق) ص 28، شلبی، حضرت زینب ابنة الزهرا، ص 25.
2) علی احمد شلبی، زینب ابنة الزهرا، ص 26، جعفر نقدی، حضرت زینب الکبری، (قم: منشورات رضی، چ دوم، 1362) ص 16؛ باقر شریف قرشی، السیدة زینب، (بیروت: دار المحجة البیضاء، 1422(، ص 39؛ علی قائمی، زندگانی حضرت زینب، (بی جا، انتشارات امیری، 1376(، ص 28.
3) ابن منظور، لسان العرب، (بی جا، نشر ادب حوزه، 1405 ه.ق) ج 1، ص 453؛ فیروز آبادی، القاموس المحیط، (بی جا، بی نا، بی تا(، ج 1، ص 80؛ محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس، (بیروت: مکتبة الحیاة، بی تا) ج 1، ص 290.
4) علی بن محمد علوی، المجدی فی انساب الطالبین، (قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1409(، ص 18.
5) بنت الشاطی، السیدة زینب، ص 29؛علی قائمی، زندگانی حضرت زینب، ص 29.
6) علی قائمی، زندگانی حضرت زینب، ص 21.
7) طبرسی، الاحتجاج، (نجف: دار النعمان، 1386 ه ق) ج 2، ص 31؛ علماء بحرین، وفیات الائمه، (فرج آل عمران قطیفی، وفاة السیدة حضرت زینب الکبری(، (بیروت: دار البلاغه، 1412) ص 438؛ شیخ عبدالله بحرانی، العوالم، (قم: مدرسه امام مهدی، 1407(، ص 370؛ علی نمازی، مستدرک سفینة البحار، (قم: موسسه نشر اسلامی، 1419(، ج 4، ص 315.
8) شلبی، زینب ابنة الزهرا، صص 44 و 45؛ محمد باقر محمودی، نهج السعادة، (نجف: مطبعة النعمان، 1385.ق) ج 7، ص 311.
9) 159
10) محمد بن عیسی بن سوره، سنن ترمزی، ج 5، ص 427، ح 3794 و ص 432، ح 3807.
11) در برخی منابع آمده است: «خلق الناس من اشجار شتی و خلقت انا و جعفر من طینة واحدة» متقی هندی، کنز العمال، ج 11، ص 266؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 15، ص 72؛ علوی، المجدی فی انساب الطالبین، ص 8.
12) محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری (استانبول: دار الطابعة العامرة، 1401 ق) ج 3، ص 168، ج 4، ص 209، ج 5، ص 85؛ ترمزی السنن الترمزی، ج 5، ص 320؛ احمد بن حنبل، مسند احمد (بیروت: دار صادر، بی تا) ج 5، ص 115، 108، 98 و 230.
13) شلبی، زینب ابنة الزهرا، ص 100.
14) باقر شریف قرشی، السیدة زینب، ص 48 به نقل از اسدالغابة، ج 3، ص 134.
15) ر. ک: ابوالفرج اصفهانی، مقتل الطالبین، ص 60؛ علوی؛ المجد فی انساب الطالبین، ص 297؛ طبری، ذخائر العقبی، ص 167، ابن حبان، الثقات، ج 2، ص 144؛ بلازری، انساب الاشراف، ص 67؛ ابن البر، الاستعاب، ج 3، ص 881؛ مزی، تهذیب الکمال، ج 14، ص 367.
