واژه ی زینب از «زنب» به معنای «فربه» یا از «الزنیب» به معنای «درخت خوش نما» یا از «زین أب» به معنای «زینت پدر» مشتق شده است.(1) معنای اخیر به صواب نزدیک تر است؛ چون حضرت زینب (سلام الله علیها) برای همه ی جهان زینت بوده است. به طریق اولی، ایشان زینت پدر نیز هست. اگر اسم گرامی حضرت زینب (سلام الله علیها) از دو واژه ی دیگر هم گرفته شده باشد، بی مناسبت نیست؛ زیرا اگر از «زنب» باشد، اشاره به صاحب کمال فراوان است. فربه بودن از لحاظ اجناس، اصناف و اشخاص متفاوت است. معنای آن ها نیز متفاوت خواهد بود. اگر فربه را به حیوان نسبت دهیم و
بگوییم «حیوان فربه«، مراد از آن حیوانی است که گوشتش زیاد و چاق باشد. اگر این واژه را به درخت نسبت دهیم و بگوییم «درخت فربه«، در این صورت مقصود ما، درخت سرسبز و دارای میوه است؛ یعنی درختی که منفعتش زیاد باشد. اگر همین لفظ را به انسان نسبت دهیم و بگوییم «انسان فربه«، مقصود ما انسان دارای کمال فراوان است. اگر حضرت زینب از «الزنیب» مشتق باشد، نیز از مناسبت خالی نیست؛ چنانکه در زبان عربی افراد با عظمت را به شجر (درخت) تشبیه می کنند. در قرآن نیز «شجره» به همین معنا به کار برده شده است:
»ألم تر کیف ضرب الله مثلا کلمة طیبة کشجرة طیبة أصلها ثابت و فرعها فی السماء«(2)؛ آیا اطلاع نیافتی چگونه خدا مثل زده؟! سخنی پاکیزه همچون درخت پاکیزه ای است که ریشه اش استوار و شاخه اش در آسمان است.
در روایات نیز به شخصیت ها و اشیای نفیس «شجر» تشبیه شده اند؛ چنانکه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) درباره ی امیرمؤمنان (علیه السلام) می فرمود: «أنا و علی من شجرة واحدة«(3)؛ من و علی از یک درختیم.
حضرت زینب (سلام الله علیها) دارای شخصیت عظیم و کمال فراوان بود و نفع وجود آن حضرت به جامعه ی اسلامی فراوان بوده است. به نظر نگارنده، مناسب ترین معنا همان معنای اخیر است؛ یعنی «زینت پدر» که در اصل «زین أب» بوده و بنا بر تخفیف یا به کثرت استعمال «الف» ساقط شده است.(4)
1) ابن منظور، لسان العرب (بی جا، نشر ادب حوزه، 1405ق) ج 1، ص 453؛ فیروز آبادی، القاموس المحیط (بی جا، بی نا، بی تا) ج 1، ص 80؛ محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس (بیروت: مکتبة الحیاة، بی تا) ج 1، ص 290؛ سعدخان و دیگران، المنجد (کراچی: دار الاشاعت، چ 11، 1994) ص 442، ماده زنب.
2) ابراهیم (14) / 24.
3) نورالدین هیثمی، مجمع الزواید (بیروت: دار الکتب العلمیة، 1408) ج 9، ص 100؛ متقی هندی، کنز العمال (بیروت: موسسة الرسالة، 1409) ج 11، ص 608.
4) سید نورالدین جزائری، ویژگی های حضرت زینب (ایران: کتاب فروشی حضرت مهدی، 1404 ق) ص 158؛ کریمی جهرمی، عقیله بنی هاشم حضرت زینب (قم: مرکز نشر راسخون، 1376) ص 11.
