به علّت اهمیت و اعتبارى که اسلام، قرآن کریم و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نسبت به علم و آموزش علوم به ویژه علوم اسلامى و در مجموع، تعلیم و تربیت قائل است، از هنگام نفوذ اسلام در شام و از جمله در دمشق براى تعلیم قرآن، حدیث و علوم شرعى مدارسى ساخته شد. ساخت مدارس از سوى حکام، امراء و علماء به ویژه در قرون چهارم تا هفتم هجرى به اوج خود رسید. در این مدارس، دارالقرآن‌ها و دارالحدیث‌ها، جوانان و نوجوانان به کسب علوم شرعى و فراگیرى قرآن و حدیث اشتغال داشتند. انبوه این مدارس در دمشق و سایر شهرهاى شام دلیلى بر اهمیت فراوان قرآن و حدیث و تَعلّم در این سرزمین است. طُلّابى که در آن مدارس به کسب علم پرداختند، پس از چندى خود عالمان بزرگى شدند و نقش به سزایى در پیشرفت و توسعه علوم اسلامى داشتند. قدیمى‌ترین مدرسه یا دارالقرآنى که در دمشق ساخته شده «مدرسه الرشائیه» بود که در سال 444 هجرى به وسیله «رشأبن نظیف بن ماشاءالله» احداث گردید و به زودى یکى پس از دیگرى دارالقرآن‌ها و دارالحدیث‌ها ساخته شد که در مجموع به بیش از پانصد عدد مى رسید.
هر یک از فرقه‌هاى اهل سنت از قبیل شافعى‌ها، حنبلى‌ها، مالکى‌ها، حنفى‌ها، براى خود مدرسه‌اى ساخته و به تعلیم و آموزش فقهِ مذهب خویش پرداختند که نام این مدارس و تاریخچه آن در منابع اختصاصى آن آمده است.
از مدارس مشهور و تاریخى دمشق که بنیان‌گذاران آن از سلاطین و علماى بزرگ بوده و خود بعدها در آن مدارس مدفون شدند، می‌توان به این موارد اشاره کرد.
– مدرسه نوریه کبرى
یکى از قدیمى‌ترین مدارس دمشق که توسط «نورالدّین محمود زنگى» ملقب به شهید یکى از امراى بزرگ شام و فاتحین جنگهاى صلیبى در سال 556 هجرى ساخته شد.
– مدرسه عادلیه کبرى
یکى دیگر از مدارس مشهور و قدیمى دمشق که به وسیله «ملک عادل سیف الدین ابى بکر بن ایوب» برادر سلطان صلاح‌الدین ایوبى فاتح جنگهاى صلیبى در سال 612 هجرى ساخته شده است.
– مدرسه ظاهریه کبرى
یکى دیگر از مدارس قدیمى و مشهور دمشق که به وسیله «ملک ظاهر بَیْبَرس بُنْدُقدارى» یکى از امراى بزرگ شام و از فرمانروایان و فاتحان جنگهاى صلیبى به سال 676 هجرى ساخته شده است.
– مدرسه عزیزیه
این مدرسه توسط ملک عزیز فرزند سلطان صلاح الدین ایوبى فاتح جنگهاى صلیب ساخته شد و مقبره صلاح الدین نیز در آن قرار دارد.
– مدرسه سمیساطیه
این مدرسه، خانه «عمر بن عبدالعزیز» حاکم اموى بوده که به دست ابى القاسم على بن محمد بن یحیى السلمى الحبشى معروف به «سمیساطى» از بزرگان و رؤساى دمشق به مدرسه و خانقاه تبدیل شد. وى در سال 453 هجرى وفات یافت و در خانقاه خود مدفون گشت.
– مدرسه جوزیه
این مدرسه توسط «محیى الدین ابى الفرج یوسف بن عبدالرحمان بن جوزى»، مورخ مشهور در قرن هفتم هجرى بنا شده است.
– مدرسه جُقْمُقیه
این مدرسه توسط «امیر سیف الدین جقمق» یکى از امراى شام به سال 822 هجرى بنا شد. تیمور لنگ آن به آتش کشید ولى دوباره مورد ترمیم قرار گرفته است.
– مدرسه شامیه
به وسیله «دختر نجم الدین ایوب» و خواهر تورانشاه ایوبى به سال 587 هجرى بنا شده است. (1)
1) اماکن زیارتی و سیاحتی سوریه، اصغر قائدان، ص 85.
