فلسفه زیارت، زنده نگه‌داشتن یاد و نام انسان‌های بزرگ و الهام گرفتن از آنهاست. رسالت و امامت دو جلوه الهی هستند و راه رسیدن به آنها و در پرتو آن قرب به حق، اتصال به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و عترت اوست و زیارت، تفسیر این اتصال و تنها طریق عملی تحقق این اتصال می‌باشد و هدف غایی در زیارت، خدا و تقرب به اوست، اگرچه از احادیث وارده از سوی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله اهداف دیگری نیز به دست می‌آید که عبارتند از:
1ـ خشوع و یاد مرگ
2ـ دعا برای میت و …
البته یاد و زیارت پاکان و معصومان، انسان را در مسیر پاکی و عصمت قرار می دهد و او را بیش از بیش به خدا نزدیک می کند، در مذهب شیعه نیز بیش از همه، در باب زیارت امامان و امامزادگان سفارش شده است.
مسلماً زیارت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و ائمه معصومین علیهم‌السلام داراى آثار و اجر فراوان است و عرض ارادت و زیارت آنان، نوعى ارتباط معنوى بین زائر و ائمه علیهم‌السلام مىباشد. بنا به آن چه از روایات استفاده مىشود، ائمه معصومین علیهم‌السلام حاضر و ناظر بر اعمال ما هستند، خصوصا عنایت خاصى نسبت به کسانى که به زیارت قبورشان مىروند دارند.
چنانچه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود:
» مَنْ زَارَنِی بَعْدَ وَفَاتِی کَانَ کَمَنْ زَارَنِی فِی حَیَاتِی وَ کُنْتُ لَهُ شَهِیداً وَ شَافِعاً یَوْمَ الْقِیَامَة؛(1)
هر کس مرا بعد از وفاتم زیارت کند، مثل کسى است که در زمان حیات، مرا زیارت کرده و من شاهد براى او شفات کننده در روز قیامت خواهم بود.»
البته این زیارت به محض ورود به حرم ائمه علیهم‌السلام و بزرگان و سلام بر آنان تحقق می یابد، اما در روایات برای زیارت این بزرگواران آدابی ذکر شده که از آن جمله می توان به دعا خواندن اشاره کرد.
در روایت شیعه دعا به دو قسم تقسیم شده است:
1- ادعیه مأثوره
مواردی که زائر، مطالب و نیازهای خود را از قول خود، بیان نمی‌کند، بلکه با الفاظ مخصوصی که از ناحیه حضرات معصومین علیهم‌السلام وارد شده، بیان می‌کند، این قسم ادعیه را «دعاهای وارده، ادعیه مأثوره و زیارات معتبر» می‌نامند، مانند زیارت امین الله، عاشورا، جامعه کبیره و…
2-دعای غیر مأثور
گاه زائر در زیارت خود مطالب و نیازهای خود را از زبان دل به پیشگاه الهی اظهار می‌دارد، که این نوع را «دعای غیر مأثور یا غیر وارده» می‌نامند، مانند زیارت نامه های امامزادگان، که توسط عالمان دینی تنظیم گردیده است.
در این تقسیم‌بندی نیز، دعاها و زیارات به دو بخش تقسیم می‌گردند:
1- زیاراتی که باید آنها را در شرایط خاص خواند. مثلا در زمان یا مکان مقدس خوانده شود، مانند زیارت بالاسر یا پایین پای حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام که برای این نوع زیارت‌ها و دعاهای خاص، آداب و شرایط ویژه‌ای ذکر شده است.
2- دعاها و زیاراتی که از جامعیت برخوردار بوده و برای آنها هیچ قید و شرطی از نظر زمانی و مکانی، دور و نزدیک بودن ذکر نشده است. این دعاها از مضامین بسیار رفیعی برخوردارند و برای همه جا کاربرد دارند و از لحاظ ثواب و فضیلت نسبت به سایر زیارات از مرتبه بالایی برخوردار هستند، مانند دعاهای کتاب گران‌قدر صحیفه سجادیه، زیارت جامعه کبیره، زیارت عاشورا، زیارت امین الله و …
ائمه هدی علیهم‌السلام با شناخت و معرفتی که از ذات حضرت حق و نیز معرفتی که نسبت به نیازهای معنوی و امراض روحی و روانی انسان‌ها دارند، در این دعاها مضامینی را با فصاحت و شیوایی و بلاغت به کار برده‌اند که برای صلاح و فلاح پیروان، نجات بخش بوده و لازم است شیعیان از این آموزه‌های ارزشمند برای رفع نیازهای روحی و معنوی خود بهره گیرند، در چنین شرایطی است که دعاهای ما به هدف اجابت خواهد رسید.
1) کامل الزیارات، ص 13.
