»منتهی الامال«: ارباب مقاتل معروف و مورد اعتماد، منازل اهل بیت را از کوفه تا شام به ترتیب نقل نکرده اند، جز اینکه نام بعض منازل را همراه با وقایع آورده اند. در کتاب منسوب به «ابی مخنف«، منازل را چنین نام برده است:
سرها و اهل بیت را از شرقی حصاصه به تکریت بردند پس از آن از طریق بریه براعمی عبور دادند، پس از آن بر دیر اعور بعد از آن صلیتا و بعد وادی نخله پس از آن از طریق ارمینا سیر دادند به لبا بعد کحیل – جهینة- موصل – تل اعفر- جبل سجاد نصیبین- عین الورده- دعوات- قنسرین- معرة النعمان- شیز –
کفر طاب- سیبور- حماه (نزدیک حلب) حمص- بعلبک- صومعه راهب دمشق آنگاه رویدادهائی را که در بعض منازل اتفاق افتاده ذکر کرده است.
در کتاب محلاتی این نامها را اضافه بر منتهی الآمال نقل کرده است: قادسیه- حرار- عروه- حلب- حران، بقیه اسامی با اندک اختلاف در ضبط کلمه مثل منتهی الآمال است، و مذکور ساخته جمعا 25 منزل و جایگاه می شود و برخی هم تا چهل جا را برشمرده اند.
طراز مذهب از ناسخ التواریخ منازل را نقل کرده است نام حران دیده می شود، نوشته است در بعض نسخه ها بعد از تکریت عسقلان مذکور است، و نوشته: ابومخنف به روایت از سهل منزل اول از کوفه را قادسیه و بعد از آن تکریت را ذکر کرده است، که پس از آن از طریق البر عبور داده اند. و بقیه نامها را مانند منتهی الآمال مذکور ساخته با این اختلاف که بعض کلمات از نظر ضبط اندک تفاوت دارد و بعضی هم از لحاظ تقدم و تأخر- مثلا در بین حمص و بعلبک کنیسه ی قسیس را آورده است، اختلاف سوم اینکه ببعض کلمات کلمه ی دیگر افزوده شده است، مانند: دیر عروه، شهر لبا (1)، دعوات قریب. و آنگاه وقایعی را که در بین راه روی داده به تفصیل نوشته است.
نفس المهموم گوید: ترتیب منازلی که در آن فرود آمدند و شب ماندند، یا گذشتند معلوم نیست و در هیچیک از کتب معتبره ذکر نشده است بلکه در بیشتر آنها کیفیت مسافرت ایشان مذکور نیست، اما در بعض منازل حوادثی اتفاق افتاد که در این کتاب بدانها اشارت می کنیم، آنگاه وقایع موصل، نصیبین، حمص، عسقلان و حلب را به شرح آورده است.
در کتاب امام حسین و ایران چنین آمده است: اولین منزل اسیران بعد از اینکه از کوفه بحرکت
درآوردند، قادسیه (2) بود، اگر می خواستند به سوی مغرب از یک راه میان بر به سوریه (دمشق) برسانند بایستی از بیابانی بگذرند که در آن آب و واحه ای یافت نمی شد، لذا از قادسیه عازم شمال گردیدند، تا از جاده ای که از شمال بین النهرین به دمشق منتهی می شد بگذرند، و آن یک راه کاروان رو بزرگ و معروف بود، و قسمتی از راه را از کنار فرات (از ساحل غربی) عبور می کردند و در آن فصل پائیز دو مزیت داشت اول اینکه کاروان حامل اسیرن پیوسته از آب استفاده می کرد، دوم اینکه از برودت رنج نمی بردند، زیرا زمینش نسبت به اراضی دیگر پست تر بود و کاروانیان در شبهای پائیز از سرما معذب نمی شدند، کاروان حامل اسیران از قادسیه گذشت در منطقه ای به اسم اثیم (3) رسید مردم آنجا از اسیران پذیرائی کردند، از آنجا اسیران را حرکت داده در امتداد ساحل غربی فرات راه باب النهر را پیش گرفتند، باب النهر قصبه ای بود کنار رود فرات و مردم هدایائی برای اسیران آوردند، بعد از آن منازل حلاوه- سفاخ- علیث را طی کرده وارد یک منطقه جنگی شدند که قسمتی از آن در دوره های بعد به اسم دیرالزور خوانده شد و امروز نیز به همین نام است. (4).
»مؤلف«: این راهی را که نویسنده ی کتاب امام حسین و ایران تعیین کرده از ساحل فرات می گذرد و از راه دیگر کوتاهتر است ولی غیر مشهور است، در نقشه ای که در این فصل می نگرید این دو راه نشان داده شده است
و راه اول که مشهور است از کنار دجله می گذرد، ودر شمال از موصل از کناره ی دجله فاصله گرفته مسافتی را طی می کند تا به دیرالزور می رسد از دیرالزور مسافتی را در کناره ی فرات قرار می گیرد تا به حلب و حماه منتهی شود تقریبا عموم مقتل نویسان این راه را نوشته اند، در بادی نظر عقل حکم می کند برای رسیدن به مقصد کوتاهترین راه باید انتخاب شود، چرا دورترین را طی کرده اند؟ شاید یکی از علل این باشد که خواسته اند اسیران را با سرهای شهدا در شهرها و دیه های بیشتر و پر جمعیت در انظار مردم درآورند و گستره ی قدرت یزید را به رخ مردم بکشند، و آبادیهای بیشتر موجب رفاه و آسایش کاروانیان نیز بوده است والله اعلم.
مؤلف منتهی الآمال گوید: «آنچه از قضایای عدیده و حکایات متفرقه و کتب معتبره به دست می آید چنان می نماید که مسیر ایشان به جانب شام از راه سلطانی و قری و شهرهای معموره بوده است و آن هم قریب بیست روز می شود، چه مابین کوفه و شام به خط مستقیم یکصد و هفتاد و پنج فرسخ گفته شده است«.
1) در نقشه ی جغرافیائی امروزی، الباب دیده می شود، آیا تحریف واقع شده است معلوم نیست.
2) قادسیه همان مکان معروف است که تقریبا به مدت یکسال اعراب با ایرانیان در آنجا جنگیدند و در سال 15 هجری با پیروزی اعراب خاتمه یافت قادسیه در ادوار مختلف اسامی دیگر داشته و قادسیه آخرین نام آن می باشد که اعراب روی آن گذاشته اند، در آنجا جنگ شاپور اول با گوردین امپراطور روم واقع و گوردین به دست شاپور کشته شد. «امام حسین و ایران«.
3) آن منطقه در طول تاریخ اسامی متعدد داشت و یکی از بزرگترین میدانهای جنگ رومیان و ایرانیان در دوره ساسانیان بود «امام حسین و ایران«.
4) مترجم کتاب امام حسین و ایران در پاورقی آورده است: جغرافیا دانهای قرن سوم هجری ابن خرداذبه، یعقوبی، ابن سرابیون، قدامه، منازل از کوفه تا اثیم را در طول ساحل غربی رود فرات چنین نوشته اند: بعد از قادسیه هیت- ناووسیه- آلوسه- حدیثه- فرضه- اثیم.
