حضرت زینب (سلام الله علیها) در کاشانه ی پاکی، ایمان، علم و شجاعت پرورش یافت و این صفات و ویژگی ها در شخصیت او نهادینه شد و تبدیل به اموری فطری گردید. شیخ قرشی ذکر می کند که در کوفه در زمان خلافت پدرش امام علی (علیه السلام) مجلس خاصی داشت که زنان مسلمان بسیاری در آن شرکت می کردند و تفسیر قرآن و احکام اسلام را از ایشان فرا می گرفتند و
همین افتخار بس که ابن عباس، «حبر الامة«، برخی مسائل را از ایشان می پرسید و به روایت از ایشان افتخار می کرد و می گفت: عقیله ی خاندان ما، زینب دختر علی (علیه السلام) برای ما چنین حدیث گفت.
حضرت زینب (سلام الله علیها) از ابتدای دوران نوجوانی، نشانه هایی از هوشمندی داشت؛ چون قرآن کریم و بسیاری از روایت های جدش و به ویژه روایات مربوط به احکام دین را از حفظ داشت.
امیرمؤمنان (علیه السلام) از شدت هوشمندی او متعجب گردید هنگامی که به او فرمود: پدر! آیا ما را دوست داری؟ حضرت فرمود: چگونه شما را دوست نداشته باشم که شما میوه ی دل من هستید. زینب (سلام الله علیها) با ادب و احترام پاسخ داد: پدر! محبت و عشق از آن خداست و شفقت و مهر از آن ما.
حضرت زینب (سلام الله علیها) به آموختن علم و معرفت از هنگام خردسالی و در عنفوان زندگی خویش، اهتمام فراوانی داشت؛ به گونه ای که از مادرش حضرت زهرا (سلام الله علیها) روایت می کرد. طبری می گوید: او روایات بسیاری را از مادرش زهرا (سلام الله علیها) روایت نمود.
ابن ابی الحدید معتزلی به سندهای خطبه ی حضرت زهرا (سلام الله علیها) در احتجاج با خلیفه ی اول پیرامون منطقه ی فدک اشاره کرده که تمامی این سندها به نقل از ابوبکر جوهری به حضرت زینب (سلام الله علیها) می رسد. او روایات بسیاری به نقل از مادرش داشت و همان گونه که از مادرش روایت می کرد، از پدرش حضرت علی (علیه السلام) و برادرانش امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) نیز روایت می کرد.
علم لدنی که زینب از امام حسین (علیه السلام) کسب کرده بود، همان علم امامت بود، به همین علت امام زین العابدین (علیه السلام) پیرامون حضرت زینب می گوید: ای عمه- به حمد الهی- شما عالم مکتب ندیده و دانای درس ناخوانده هستید. و این به خاطر تقوای بسیار و رابطه ی نیکوی او با خداوند بود که همچون سایر ائمه صاحب علم لدنی گردید، یعین خداوند سبحان علم را بر او سرازیر نمود. چگونه چنین نباشد در حالی که او پرورش یافته ی خانه ای بود که اهل آن علم را سر می کشیدند و زینب از دریای علم پدرش علی (علیه السلام) بهره مند می شد و در کتاب خداوند و حدیث پیامبر و کلام عرب بسیار ژرف اندیش بود و با برادرانش حسن و حسین در بحث های علمی عمیق و ژرفی که میان آن دو در احادیث پیامبر در می گرفت،شرکت می جست.
حضرت زینب (سلام الله علیها) گنجینه ی علم را برای خود در سینه نداشت یا آن را برای خود منحصر ننمود، بلکه از معارف و روایات خویش بر فرزندان امت سرازیر کرد. او تنها برای زنان سخن نمی گفت، بلکه برای مردان خانه ی خویش و سایر اصحاب و تابعین نیز سخن می گفت. چون کسانی همچون جابر، عباد عامری، برادر زاده اش امام زین العابدین، ابن عباس (حبر الامة) و همسرش عبدالله بن جعفر، محمد بن عمر هاشمی، عطاء بن سائب، احمد بن محمد بن جابر و زید بن علی بن الحسین از او روایت کرده اند.
برای درک مقام پیشگامانه ی حضرت زینب (سلام الله علیها) در عرصه ی شناخت و دانش، کافی است در روایت شیخ صدوق، محمد بن بابویه اندیشه کنیم که زینب پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) نیابت خاص او را بر عهده داشت و مردم در حلال و حرام به ایشان مراجعه می کردند تا این که امام زین العابدین از بیماری خویش شفا یافت.
