باید دانست که در کیفیت خلقت انوار مقدسه ی «اصحاب کسا» اخبار کثیره متخالفه وارد شده (1)، اجمالا متواتر است که خلقت آن ها قبل از خلقت سماوات و ارضین بوده و جمع بین آن ها اگر چه ممکن است؛ ولی چون از موضوع مطلب ما خارج است متعرض نشده اجمالا در این جا اکتفا می کنیم به ذکر حدیثی که در مدینة المعاجز نقل نموده از انس بن مالک:
»قال: صلی بنا رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم فی بعض الأیام صلاة الفجر، ثم أقبل علینا بوجهه الکریم، فقلت [له]: (2) یا رسول الله ان رأیت أن تفسر لنا قول الله عزوجل:
(فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهدآء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا) (3)
فقال صلی الله علیه و اله و سلم: أما النبیون فأنا، و أما الصدیقون فأخی علی بن ابیطالب، و أما الشهداء فعمی حمزة، و اما الصالحون فابنتی فاطمة و أولادها الحسن و الحسین.
قال: و کان العباس حاضرا، فوثب و جلس بین یدی رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم و قال: ألسنا أنا و أنت و علی و فاطمة و الحسن و الحسین من نیعة واحدة.
قال: و کیف ذلک یا عم؟
قال (العباس) (4): لأنک تعرف بعلی و فاطمة و الحسن و الحسین دوننا؟
فتبسم النبی صلی الله علیه و اله و سلم و قال: أما قولک یا عم ألسنا من نبعة واحدة فصدقت، ولکن یا عم ان الله خلقنی و علینا و فاطمة و الحسن و الحسین قبل أن یخلق الله آدم حیث لاسماء مبنیة، و لا ارض مدحیة، و لا ظلمة و لا نور و لا جنة و لا نار و لا شمس و لا قمر.
قال العباس: و کیف کان بدؤ خلقتکم یا رسول الله؟
قال: یا عم لما أراد الله أن یخلقنا تکلم بکلمة خلق منها نورا، ثم تکلم بکلمة فخلق منها روحا فمزج النور بالروح فخلقنی و أخی علیا و فاطمة و الحسن و الحسین علیه السلام فکنا نسبحه حین لا تسبیح، و نقدسه حین لا تقدیس.
فلما أراد الله أن ینشیء الصنعة فتق نوری، فخلق منه العرش، فنور العرش من نوری، و نوری خیر من نور العرش.
ثم فتق نور أخی علی بن ابی طالب علیه السلام فخلق منه نور الملائکة، فنور الملائکة من نور علی، فنور علی افضل من الملائکة.
ثم فتق نور ابنتی فاطمة فخلق منه نور السماوات و الأرض، فنور ابتنی فاطمة أفضل من نور السماوات و الأرض.
ثم فتق نور ولدی الحسن فخلق منه الشمس و القمر، فنور ولدی الحسن أفضل من نور الشمس و القمر.
ثم فتق نور ولدی الحسین فخلق منه الجنة و الحور العین فنور ولدی الحسین أفضل من الجنة و الحور العین.
ثم أمر الله الظلمات أن تمر علی السماوات، فأظلمت السماوات علی الملائکة، فضجت الملائکة بالتسبیح و التقدیس، و قالت: الهنا و سیدنا منذ خلقتنا و عرفتنا هذه
الأشباح لم نربؤسا، فبحق هذه الأشباح الا کشفت عنا هذه الظلمة، فأخرج الله من نور ابنتی قنادیل معلقة فی بطنان العرش فأزهرت السماوات و الأرض، ثم أشرقت بنورها، فلأجل ذلک سمیت الزهراء.
فقالت الملائکة، الهنا و سیدنا لمن هذا النور الزاهر الذی قد ازهرت منه السماوات و الأرض؟
فأوحی الله الیهم هذا نور اخترعته من نور جلالی لأمتی فاطمة ابنة حبیبی و زوجة ولیی و أخی نبیی و أبی حججی علی عبادی، أشهدکم ملائکتی أنی قد جعلت ثواب تسبیحکم لهذه المرأة و شیعتها ثم لمحبیها الی یوم القیامة.
فلما سمع العباس من رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم ذلک وثب قائما و قبل بین عینی علی علیه السلام قال: و الله یا علی أنت الحجة البالغة لمن آمن بالله» (5)
ترجمه ی حدیث شریف بر اهل فضل معلوم است ولیکن در این جا باید اشاره به چند نکته نماییم که از فقرات حدیث شریف استنباط شده:
اول: این که فیض مقدس و کلمه ی «کن» (6) که در اصطلاح اهل معقول است، اشاره است به أنوار قاهره ی محمدیه، چنان چه، تکلم به کلمة، مبین این مطلب است.
دوم: عقول طولیه که به عقیده ی اهل معقول، موجد و مربی عالم طبیعت و ملکوت و ناسوت اند، کنایه از انوار مقدسه اصحاب کسا است، چنان چه شاهد بر این خلقت عرش و غیره از انوار مقدسه چنان چه در صدر روایت است مبین مدعا است.
سوم: معلوم می شود تحقیق قول محقق داماد (7) که قائل شده است به حدوث دهری
برای این عالم، و این که وعاء انوار مقدسه ی عالم و احدیت که عالم اسما و صفات است، بوده بل هم الأسماء و الصفات
(و لله الأسماء الحسنی) (8)
اشاره به همین انوار مقدسه است، چنان چه اخبار دیگر هم ناطق بر این مطلب است.
چهارم: اشاره است به مختصری از مقامات و تجلیات انوار قاهره خصوصا حضرت صدیقه علیهاالسلام کما لا یخفی علی اولوالالباب.
پنجم: اشاره است به مقام بعضی از اولاد فاطمه علیهاالسلام چنان چه «قنادیل» اشاره ی به آن ها است و این مطلب هم معلوم است که غرض از آن ها خصوص ائمه علیهماالسلام نیستند، بلکه شامل مثل جناب صدیقه ی صغری علیهاالسلام که به نور مقدسش عالمی روشن و سبب هدایت امت و اعلای کلمه ی توحید حضرت حق جل و علا و حفظ نوامیس شریعت بوده، چنان چه در ابواب آتیه مذکور می گردد، هم چنانی که این مطلب را درباره ی بعض نفوس مقدسه دیگر هم که تالی تلو مرتبه امامت بوده اند از احفاد آن مخدره مانند حضرت علی اکبر، علی بن الحسین علیه السلام نیز می توان ادعا نمود. چه، دلیل بر تخصیص به حضرت ائمه علیهماالسلام نیست فبناء علی ذلک می گوییم که: خلقت نور آن مکرمه ی در عالم دهر و واحدیت و عالم اسماء و صفات پیش از خلقت سماوات و ارضین و ملکوت اعلا و اسفل بوده؛ فتأمل و اغتنم.
پس نتیجه ی مقدمه ی ثانیه این شد که این مکرمه نخبه ی اولاد آدم و انسان کامل است و به حکم مقدمه ی ثالثه پس از ائمه ی معصومین نخبه و خلاصه ی نتیجه محمدی است و ظاهر از مقدمه ی رابعه این محترمه خلقت مقدم و سبق دهری دارد بر موجودات عالم طبیعت طرا فلها المنقبة لکبری و السیادت العظمی.
1) علامه نمازی رحمه الله در یادداشتی که در حاشیه کتاب دارند نوشته اند: اخبار و شرح آن مشروحا در رساله نور الانوار فارسی و عربی بیان نموده ام به آنجا مراجعه شود.
2) بحارالأنوار ج 24 ص 31.
3) نساء (4(، آیه ی 69.
4) در بحارالأنوار، موجود نیست.
5) مدینة المعاجز، ج 3، ص 21- 224؛ چاپ مؤسسة المعارف الاسلامیة، تأویل الآیات، ج 1 ص 137، ح 16؛ البرهان، ج 1، ص 392؛ ح 5؛ حلیة الابرار، ج 3، ص 97، ح 1.
6) علامه جلیل نمازی شاهرودی مؤلف محترم مستدرک سفینه در حاشیه کتاب خصایص الزینبیه خود یادداشت کرده اند که: این کلمه مقدس «کن» در امثال این احادیث هیچ ارتباطی به اصطلاح اهل معقول ندارد.
7) مقصود سید الحکما و المتکلمین، سید محمدباقر بن شمس الدین محمدحسین استرآبادی (م 1041) مشهور به میرداماد است که خود را معلم ثالث می خوانده است. ر. ک: اعیان الشیعه، ج 9، ص 189؛ فلاسفة الشیعة، ص 441.
8) درباره حدوث دهری میرداماد ر. ک: کتاب القبسات، ص 121 به بعد.
