یکى از آثار باشکوه و جذّاب حمص، مسجد خالد بن ولید و مقبره ی اوست. مسجد مذکور در محله ی خالدیه و در مرکز شهر – خیابان اصلى شهر حمص – قرار دارد و نماى زیباى آن چشمها را متوجه خود مى‌سازد. از بناى نخستین آن اطلاعى در دست نیست لیکن چون این جا خالد بن ولید به سال 21 هجرى مدفون شده است باید جامع آن نیز همان زمان ساخته شده باشد. با این وجود روشن است که این مسجد در ابتدا توسط ملک ظاهر بند قدارى به سال 664 هجرى و سپس به وسیله ملک اشرف قلاوون در 691 هجرى تجدید و ترمیم شد.
در دوران سلطان عبدالحمید عثمانى به وسیله ناظم پاشا – حاکم شام – بناى نخستین آن به کلى تخریب و سپس مسجد بسیار بزرگ و باشکوهى به جاى آن ساخته شد. این جامع داراى پنج گنبد بسیار زیبا به رنگ خاکسترى بوده و مأذنه‌اى بزرگ به زیبایى آن افزوده است. مسجد خالد را از لحاظ زیبایى و معمارى مى‌توان با مسجد ایاصوفیه در ترکیه مقایسه کرد که ترکیبى از معمارى اسلامى و رومى است. در داخل مسجد و درشبستان بزرگ آن، مقبره ی خالد بن ولید فاتح این شهر قرار دارد که داراى قبه و ضریحى بزرگ با پایه‌ها و دیواره‌هاى مرمرین و ضریحى نقره‌اى است. قبر وى در گوشه ی شمال‌غربى شبستان با پوششى سبز و عمامه‌اى که بر آن نهاده شده دیده مى‌شود. مقبره ی خالد را همانند مقام رأس یحیى در جامع اموى ساخته‌اند.
در همین مکان همسر خالد و پسرش عبدالرحمان نیز به خاک سپرده شده‌اند.
یاقوت حموى گوید: بعضى این قبر را از خالد بن یزید بن معاویه مى‌دانند و خالد بن ولید در دو کیلومترى حمص به خاک سپرده شده است.(1) در ضلع شمال غربى شبستان مسجد، قبر عبیدالله بن عمر دیده مى‌شود. وى فرزند خلیفه ی دوم و همان کسى است که در قصاص خون پدر خود سه تن را به قتل رسانید و امام على علیه السلام سوگند خورد که عبیدالله را بخاطر قتل بیگناهان قصاص خواهد کرد لذا وى به هنگام حکومت على علیه السلام از مدینه
گریخت و نزد معاویه به شام رفت. سرانجام در جنگ صفین در رکاب قاسطین و به دست امام به قتل رسید.
1) معجم البلدان، ج 2، ص 203.
