لقب های حضرت زینب (سلام الله علیها) برخی فضیلت ها و اوصاف برجسته ی آن حضرت دلالت دارند. درباره ی برخی از این اوصاف و کمالات، توضیح مختصری در این قسمت ارائه می گردد:
1. خداشناسی و عرفان:همه ی کمالات آن حضرت، علاوه بر بیان ابعاد مختلف شخصیت بی نظیر این بانوی بزرگوار، به درجه ی بالای عرفان و خداشناسی او دلالت دارد. اگر مرتبه ی توحیدش نزدیک
به مرتبه ی توحید معصومان (علیهم السلام) نبود، هرگز نمی توانست سکاندار طوفان کربلا باشد. هنوز کودکی بیش نبود که از پدر بزرگوارش علی (علیه السلام) سؤال کرد: آیا مرا دوست داری؟ آن حضرت فرمود: بله دخترم؛ فرزندان ما پاره های جگر های ما محسوب می شوند. آن گاه زینب (علیهاالسلام) عرض کرد: «محبت و خدا دوستی با حب فرزندان در قلب مؤمن چگونه جمع می گردد؟ اگر گریزی از این دو امر نیست، باید گفت: دوستی محض از آن خدا و مهرورزی برای فرزندان است. با این بیان، دختر زهرا (علیهاالسلام) کمال معرفت خود را در توحید خالص به نمایش گذاشت.
پدر حضرت زینب (علیها السلام) به او فرمود: دخترم! بگو: یک. زینب گفت: یک. آن گاه علی (علیه السلام) فرمود بگو: دو. در این لحظه حضرت زینب سکوت کردند. چون سکوت ایشان طول کشید، علی (علیه السلام) فرمود: دخترم! چرا سکوت کردی؟ عرض کرد: پدرجان با زبانی که گفته ام یک، توان دو گفتن را ندارم. امیرمؤمنان علی علیه السلام از این پاسخ بسیار عمیق دخترشان خیلی خوشحال شدند و او را که در این حال طفلی بیش نبود، مورد تفقد و محبت قرار داد.(1)
2. علم دانش: برای شناخت مقام علمی حضرت زینب (علیهاالسلام) می توان به امور زیادی توجه و استناد کرد که از جمله آن هاست:
2 /1. سخنرانی های بسیار بلند و پر محتوایی که از آن بانوی گرامی به جای مانده است.
2 / 2. ایشان در کوفه کلاس های تفسیر و آموزش قرآن داشت و زن های کوفه را با قرآن و احکام اسلامی آشنا می ساخت.
2 / 3. راویان بزرگ حدیث مانند عبدالله بن عباس، از او روایت های زیادی را نقل کرده اند. خطبه ی تاریخی حضرت زهرا (علیهاالسلام(، در حالی از حضرت زینب (سلام الله علیها) نقل شده که وی در زمان سخنرانی مادرش پنج یا شش سال بیشتر نداشت. ابن عباس با این عبارت از آن حضرت در روایاتی که از او نقل می کند، یاد کرده است: «حدثنی عقیلتنا زینب«(2)؛ بانوی فهیم و اندیشمند ما زینب بر من چنین روایت کردند.
برخی از او با تعبیر «حبر» و «بحر» یعنی سرشار از علم و دریای علم یاد می کنند. زمانی که در
مجلس یزید آن خطبه ی آتشین را بیان کرد، یزید درباره اش گفت: اینان خاندانی هستند که فصاحت و دانش و معرفت را از پیامبر به ارث برده اند و آن را با شیر مادر نوشیده اند(3) زینب به جهت علم و دانش زیادی که داشت، از سوی امام حسین (علیه السلام) نیابت خاص داشت و مردم در مسائل شرعی (حلال و حرام) به ایشان رجوع می کردند.
3. عبادت و بندگی: سراسر زندگی حضرت زینب (سلام الله علیها) برای حفظ و احیای معارف اسلامی سپری شد، که همه ی آن ها با هدف اطاعت از اوامر الهی انجام می گرفت اما آن حضرت در عبادت به معنای خاص نیز از موقعیت برجسته ای برخوردار بود. در سخت ترین شرایط به طور کامل به انجام وظایف عبادی اهتمام می ورزید.
حضرت سجاد (علیه السلام) می فرمود:»عمه ام زینب در جریان حادثه ی کربلا با آن همه مشکلات حتی در شب عاشورا و شب یازدهم محرم نیز نماز شب را ترک نکرد. (4) امام حسین (علیه السلام) به اندازه ی به خلوص و بندگی زینب اعتقاد داشتند که هنگام وداع خطاب به او فرمود:»یا اختاه لا تنسینی عند نافلة اللیل (5)؛ خواهرم مرا در نماز شب خود فراموش مکن.«
امام سجاد (علیه السلام) می فرمود: عمه ام زینب در طول راه کوفه و شام، همواره نماز شب را به پا می داشت. در برخی از منازل بین راه می دیدم که او از فرط خستگی و رنجوری ناشی از آزار دشمن، نمازهایش را در حال نشسته می خواند.(6)
همه ی این وقایع به خوبی از اهتمام کامل حضرت زینب (سلام الله علیها) به عبادات خبر می دهد.
یکی از القاب آن حضرت، «عابده ی آل علی علیه السلام» است که نشانگر اوج عبادت او است.
4. شجاعت و شهامت: برخورد حضرت زینب (علیها السلام) در برابر دشمنان بسیار اعجاب انگیز است. وی با ستمگران با تمام وجود به مبارزه برخاست. سخنرانی بی نظیری در حضور دژخیمان ایراد نمود و شجاعت بی مانندی را از خود به نمایش گذاشت. برخورد و عکس العمل زینب (سلام الله علیها) در برابر دشمنان بسیار اعجاب انگیز است. او با آنان در حالی که در اوج قدرت بودند، به تندی برخورد
کرد. زینب، شیر زنی از خاندان بنی هاشم، آن چنان با صدای بلند ندا سر داد که کاخ سلطنت امویان ستمگر و غاصب از جای کنده شد و در مجلس یزید ظالم سخنرانی مهمی انجام داد که او و اطرافیانش را رسوا کرد.
5. حجاب و عفاف: زینب کبری (علیهاالسلام) در رعایت عفاف همانند مادر بزرگوارشان، بی نظیر بودند. زینب در حجاب و عفاف یگانه بود. هیچ نامحرمی تا روز عاشورا او را ندیده بود.(7)
یحیی مازنی می گوید: من در مدینه مدت زیادی در همسایگی حضرت علی (علیه السلام) به سر می بردم، اما در این مدت به خدا قسم هرگز زینب (سلام الله علیها) را ندیدم و حتی صدای او را هم نشنیدم.(8)
آن حضرت نه تنها در حالت عادی بلکه در بحرانی ترین لحظات زندگی خود، به حجاب و عفاف اهتمام کامل داشت. راوی می گوید: وقتی اسرای کربلا را وارد کوفه می کردند، امام سجاد (علیه السلام) را دیدم که بر شتری بدون روپوش سوار کرده اند.. در این هنگام بانویی را دیدم که بر شتر برهنه ای سوار است سؤال کردم که او کیست؟ جواب دادند: او زینب کبری است.
حضرت سجاد (علیه السلام) فرمود: عمه ام زینب در جریان حادثه ی کربلا با آن همه مشکلات حتی در شب عاشورا و شب یازدهم محرم نیز نماز شب را ترک نکرد. امام حسین (علیه السلام) به اندازه ای به خلوص و بندگی زینب اعتقاد داشتند که هنگام وداع خطاب به او فرمودند: یا اختاه لا تنسینی عند نافلة اللیل؛ خواهرم مرا در نماز شب خود فراموش مکن.
حضرت زینب (سلام الله علیها) خطاب به مردم کوفه می گفت: مردم، چشم های خود را از ما بپوشانید. آیا از خدا و رسولش شرم نمی کنید. به حرم و خاندان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در حالی که پوشش مناسبی ندارند نگاه می کنید؟!(9)
6. گذشت و ایثار: روزی علی (علیه السلام) مستمندی را به خانه آورد تا از او پذیرایی کند. از
حضرت فاطمه (علیها السلام) پرسیدند: آیا در خانه چیزی هست که با آن از مهمان عزیزمان پذیرایی کنیم؟ آن حضرت فرمود: غیر از مختصر غذایی که برای زینب کنار گذاشته ام، چیزی وجود ندارد. در حضرت زینب (سلام الله علیها) که چهار سال بیشتر نداشتند، خطاب به مادر فرمود: مادر جان، غذای مرا به مهمان بدهید.(10)
اوج ایثار و فداکاری و گذشت دختر علی (علیه السلام) در روز عاشورا به نمایش گذاشته می شود. حضرت زینب (سلام الله علیها) در صبح روز عاشورا، در حالی که دو فرزند خود محمد و عون را به همراه داشت، خدمت امام حسین (علیه السلام) رسید و عرض کرد: جدم ابراهیم خلیل قربانی خدا را به جای قربانی شدن اسماعیل از خداوند جلیل پذیرفت. برادرجان! تو نیز امروز این دو قربانی مرا بپذیر. اگر دستور جهاد از بانوان برداشته نمی شد، هزار بار جان خود را در راه محبوب فدا می کردم و هر ساعت خواستار هزار بار شهادت می شدم.(11)
آن گاه فرمود: دوست دارم فرزندانم جلوتر از برادرزادگانم به میدان بروند. وقتی پسران زینب، پس از پیکار با دشمن به درجه ی رفیع شهادت نایل آمدند و پیکرهای غرق به خون آنان را به کنار خیمه ها آوردند، همه ی زنان از خیمه ها بیرون آمدند اما زینب کبری (سلام الله علیها) برای این که مبادا ابا عبدالله (علیه السلام) خجالت زده شوند، از خیمه ی خود بیرون نیامد.(12)
اگر بانوان مسلمان سیره ی عملی و اوصاف اخلاقی شیرزن کربلا را الگو و اسوه ی خود قرار دهند، روز به روز ارزش ها و فضایل آنان شکوفاتر خواهد شد و به سعادت دنیا و آخرت خواهند رسید.
1) خصائص الزینبیة، ص 309.
2) سفینة البحار، ج 1، ص 558.
3) بحارالانوار، ج 45، ص 137.
4) زینب کبری؛ فریادی بر اعصار، ص 23.
5) زینب کبری، ص 62.
6) زینب کبری، ص 63.
7) تنقیح المقال، ج 3، ص 79.
8) زینب کبری، ص 22.
9) مقتل مقرم، ص 371.
10) ریاحین الشریعة، ج 3، ص 64.
11) الطرز المذهب، ص 74.
12) منتخب التاریخ، ص 275.
