در قرون چهارم و پنجم هجرى در بسیارى از سرزمین‌هاى اسلامى از جمله سرزمین شام، علم پزشکى همانند سایر علوم اسلامى پیشرفت قابل ملاحظه‌اى نمود. اَطِبّا و حکیمان اسلامى در نقاط مختلف این سرزمین به طبابت و تدریس علوم پزشکى پرداختند و به علت حمایت حکام و امراى دمشق از آنان، بسیارى از اطبّاى بزرگ اسلامى از جمله ابن سینا، ابن نفیس، دخواریه، نجم الدین لبودى را نیز به سوى خود کشاندند.
بیمارستان‌هاى تخصصى براى نخستین بار در جهان، در دمشق ساخته شد. بعضى از آنها مخصوص جذامى‌ها و بعضى مخصوص مسلولین و… بود. یکى از کسانى که در احداث بیمارستان‌هاى دمشق همت گماشت، «نورالدین شهید» و دیگرى «سیف الدین قیمرى» بود. در کنار این بیمارستان‌ها براى آموزش و تدریس علوم پزشکى مدارس طبى تأسیس شد و حکما به تدریس در آن پرداختند، از مشهورترین آنها که اکنون در دمشق باقى مانده می‌توان به این موارد اشاره کرد:
– بیمارستان ولید بن عبدالملک
یکى از بیمارستان‌هاى بسیار قدیمى دمشق، بیمارستان خلیفه «ولید بن عبدالملک» است که براى جذامى‌ها ساخته شد تا آنان را در این مکان نگهدارى و از انتقال مرض جذام به سایر مردم جلوگیرى نمایند. به نظر نمى‌رسد بناى مخروبه کنونى این بیمارستان از دوران ولید بن عبدالملک خلیفه اموى باشد ولى به طور قطع از بیمارستان نوریه که در قرن ششم هجرى ساخته شد قدیمى‌تر است، این بیمارستان در محله «اعاطله»، نزدیک باب شرقی همچنان پابرجاست.
– بیمارستان نوریه
این بیمارستان نیز یکى از بیمارستان‌هاى قدیمى دمشق است که به وسیله «سلطان نورالدین محمود زنگى شهید» در سال 549 هجرى ساخته شد. در آن مدرسه‌اى به نام «دینسریه» وجود داشته که علماى طب در آن جا به تدریس مى‌پرداختند. از بزرگانى که نام آنان به عنوان استاد طب در این بیمارستان ذکر شده مى‌توان به ابن سینا، پزشک و فیلسوف شهیر ایرانى و زهراوى اشاره داشت.
بیمارستان نوریه در قرن هفتم توسط «بدرالدین طبیب» توسعه یافت و تا سال 1317 هجرى نیز مورد استفاده بود، ولى از آن تاریخ به موزه پزشکى تبدیل شد و لوازم پزشکى و سیر پیشرفت‌هاى پزشکى در طول تاریخ اسلام در این غرفه ها به نمایش گذاشته شده است.
– بیمارستان عسگرى(نظامى)
این بیمارستان مخصوص نیروهاى نظامى بوده که توسط «ابراهیم پاشاى عثمانى» در سال 1831 م ساخته شده و مکان آن در نزدیکى مقابر صوفیه در غرب دمشق است.
– مدرسه پزشکى دخواریه
این مدرسه در نزدیکى قصر العظم یعنى در سمت قبله و جنوب جامع اموى به فاصله یک‌صد مترى است که مهذب‌الدین عبدالرحیم بن على بن حامد معروف به «الدخوار» در سال 621 هجرى آن را ساخته است. دخواریه خود از علماى بزرگ طب دمشق بوده و به لقب «شیخ الاطباء» مفتخر گردیده است.
– مدرسه الدینسریه
در داخل بیمارستان نوریه و سمت چپ درِ ورودى جنوب بیمارستان قرار داشته و به وسیله «عمادالدین ابو عبدالله محمد بن عباس دینسرى» در سال 686 هجرى ساخته شده و اکنون مکان آن در داخل موزه پزشکى بیمارستان نوریه واقع شده است.
– مدرسه اللبودیه
به وسیله «نجم‌الدین یحیى بن محمد بن اللبودى» در سال 664 هجرى و در خارج از شهر قدیمى دمشق ساخته شده است. وى از اطباى حاذق دمشق بوده و قبر او نیز در داخل آن قرار گرفته است، البته از این مدرسه متأسفانه جز قبر داخل آن چیزى نمانده است. (1)
1) اماکن زیارتی و سیاحتی سوریه، اصغر قائدان، ص133.
