زینب سلام‌الله‌علیها، دختر بزرگ و شجاع علی علیه‌السلام کودکی را سپری کرده و به سن و سال ازدواج رسیده بود و همان‌طور که مادرش فاطمه سلام‌الله‌علیها را اعیان و اشراف سرشناس عرب، طلب کردند، این وضع برای زینب سلام‌الله‌علیها، هم تکرار شد و در مدینه افراد مختلفی خیال وصلت با او را در سر پروراندند، یا قدم پیش گذاشتند.
از جمله کسانی که برای خواستگاری زینب سلام‌الله‌علیها به خانه امام علی علیه‌السلام رفت، اشعث بن قیس، پادشاه کنده بود. وی در سال دهم هجرت با تعدادی از افراد قبیله خود مسلمان شد و پس از وفات رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله سر به تمرّد و نافرمانی گذاشت و بدین جهت ابوبکر او را دستگیر نمود و در همان روزها، خواهر نابینایش را به ازدواج اشعث در آورد! (1)
به هر حال، خواستگار زینب سلام‌الله‌علیها باید کسی باشد که جدای از عناوین ظاهری، در سایه ایمان و ارزش‌های معنوی، لیاقت همسری با وی را داشته باشد. بدین لحاظ، امام علی علیه‌السلام در مقابل خواستگاری اشعث هم، مانند سایر خواستگاران، جواب منفی داد و وقتی از سوی اشعث مورد اصرار قرار گرفت به او فرمود:
«این جرأت را از کجا پیدا کرده‌ای که زینب سلام‌الله‌علیها را از من خواستگاری می‌کنی؟ زینب شبیه خدیجه، پرورده دامان عصمت است. قسم به کسی که جان علی در دست اوست، اگر یک مرتبه دیگر این سخن را تکرار کنی، با شمشیر جوابت را خواهم داد. (2) تو کجا و یادگار زهرا کجا؟! شاید تو از اینکه با خواهر ابی‌قُحافه ازدواج کرده‌ای، این چنین مغرور شده‌ای!» (3)
چرا که ابوبکر به او مهربانی نمود و او را به خود نزدیک کرد و خواهرش ام‌فروه را به ازدواج او درآورد، پس به سبب قرابتی که از این پیوند برای این مرد پدید آمد جرأتی بر مردان بزرگ، حتی خلفاء پیدا کرد.
با همین اعتبار هم به نزد امام علی علیه‌السلام رفت و از او بانوی بزرگوار هاشمیان را خواستگاری نمود، اما علی علیه‌السلام، در حالی که روحیات آن مرد را می‌شناخت، دست رد به سینه او نهاد. اشعث خشمگین شد و با گوشه چشم به آن حضرت اشاره نمود که پاسخ او را فراموش نمی‌کند و در حالی که دامن ناکامی را به دنبال خود می‌کشید، خارج شد و تهدید نمود، که در وقت مناسب از امام انتقام، می‌گیرد و آینده در کمین آنهاست.
اشعث بن قیس کینه‌ای از علی علیه‌السلام به دل گرفت و سرانجام با ابن ملجم ملعون، علیه حضرت توطئه کرده و در قتل او شرکت کرد. ماهیت اشعث، در تاریخ روشن است، وی از مسببین فتنه حکمیت بود، دخترش جعده، قاتل امام حسن علیه‌السلام (4) و پسرش محمد بن اشعث، در جنگ علیه امام حسین علیه‌السلام شرکت کرد. (5)
ابن ابی الحدید می‌گوید:
«هر فسادی که در دوران خلافت علی علیه‌السلام پدید آمد و هر هرج و مرجی که حاصل شد اصل و منشاء آن اشعث بن قیس بود.» (6)
هنگامی که امام علیه‌السلام به اشعث پاسخ منفی داد، در واقع به بقیه فهماند که در به روی آنها نیز بسته است پس کسی بعد از این، آن را نکوبد. این صراحت کافی بود تا خواستگاران زینب سلام‌الله‌علیها را باز دارد و از اصرار آنها جلوگیری نماید. چرا که هیچ مال و ثروتی امام علی علیه‌السلام را فریب نمی‌داد، زیرا آن حضرت فرمود:
«یَا صَفْرَاءُ اصْفَرِّی یَا بَیْضَاءُ ابْیَضِّی وَ غُرِّیَ غَیْرِی؛ (7)
«اى زرد رنگ (طلا) و اى سفید رنگ (نقره) دیگرى را فریب دهید و این دام را بر سر راه دیگرى پهن کنید و غیر مرا بجویید.»
او فاقد جاه و مقام نبود و چه کسی از علی علیه‌السلام منزلت و دودمان و شرفش بالاتر بود؟ آن حضرت برای دخترش تنها کفو و همانند می‌خواست و کفو و برابری، نزد علی علیه‌السلام به مال و جاه نبود.
1) ریاحین الشریعة، ذبیح‌الله محلاتی، ج3، ص 59.
2) خصائص الزینبیه، جزایری، ص 169.
3) شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج4، ص 75. (یا ابن الحائک أ غرّک ابن أبی قحافة).
4) اصول کافی، ترجمه مصطفوى، ج2، ص 361.
5) زینب الکبری، جعفر نقدی، ص72.
6) شرح نهج البلاغه، ابن أبی الحدید، ج2، باب 36، ص 279. (کل فساد کان فی خلافة علی علیه‌السلام و کل اضطراب حدث فأصله الأشعث.).
7) مناقب آل أبی طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج2، ص 95.
