رسیدن اهل بیت امام حسین علیهم‌السلام در اربعین اول به کربلا مورد اختلاف محدثین و ارباب مقاتل قرار گرفته است، که ما در اینجا دو نظر را متذکر می‌شویم.
1- بسیاری از صاحب نظران روز اربعین را روز ورود اهل بیت علیهم‌السلام به کربلا می‌دانند.
محدث قمی در منتهی الآمال از سید بن طاووس نقل می‌کند:
«اهل بیت امام حسین علیهم‌السلام هنگام مراجعت از شام، به عراق رسیدند و به رئیس قافله فرمودند که ما را از کربلا عبور دهید. رئیس قافله پیشنهاد اهلبیت را عملی ساخت و آنان را از راه کربلا عبور داد. وقتی به تربت پاک حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام رسیدند، جابربن عبدالله انصاری و جماعتی از بنی‌هاشم و دیگران را دیدند که به زیارت آن حضرت آمده بودند. در آنجا مراسم عزاداری و نوحه‌سرایی برپا کردند و زنان قبایل عرب و آبادی‌های مجاور نیز در این عزاداری شرکت کردند، سپس بعد از چند روز عزاداری و سوگواری روانه مدینه شدند.» (1)
در منهاج الدموع نیز آمده است:
«رسیدن اهل بیت امام حسین علیهم‌السلام در اربعین اول به کربلا گرچه به نظر ابتدایی خیلی مورد تعجب است و از این جهت بسیاری از علماء و محدثین خصوصاً مرحوم نوری انکار نموده‌اند، ولیکن هرگاه ورود آنها در اربعین اول عقلاً امکان داشته باشد و نقلاً هم اشاره‌ایی به آن شده باشد، داعی بر انکار آن نیست…» (2)
صاحب کتاب منهاج الدموع بعد از اقامه دلیل عقلی و نقلی مبنی بر ورود اهل بیت علیهم‌السلام در روز اربعین به کربلا می‌گوید:
«قول چهارم آن است که:
اهل بیت علیهم‌السلام در اربعین اول پس از مراجعت از شام به کربلا آمده باشند و بعداً به مدینه رفته باشند و چون با ادله ای که نقل کردیم، مسیر بین شام و کوفه در ده روز، امر بسیار عادی در زمان خود بوده، پس این اقوی از همه اقوال است. الله اعلم.» (3)
آن‌چه در مورد مدفن سر مطهر امام حسین علیه‌السلام گفته شده است مؤید این قول است، محدث قمی می‌فرماید:
«مشهور میان علمای شیعه آن است که حضرت امام زین العابدین علیه‌السلام سَرِ مطهر امام حسین علیه‌السلام را به کربلا آورد و آن را با سر سایر شهدا، در روز اربعین به بدن‌ها ملحق گردانید.» (4)
بعضی از محدثین احتمال داده‌اند که اهل بیت علیهم‌السلام در حین رفتن از کوفه به شام، به کربلا رسیدند، چون ابن زیاد در کوفه اهل بیت علیهم‌السلام را برای کسب تکلیف از یزید، نگه داشته بود، سپس آنها را از کوفه به طرف شام روانه کرد و در اربعین به کربلا رسیدند. (5)
مرحوم آیتی در کتاب بررسی تاریخ عاشورا می‌فرماید:
«اگر مدرکی قابل اعتماد و استناد داشتیم که اسیران اهل بیت در چهلم شهادت امام، به کربلا آمدند، می‌گفتیم که این امر در موقع رفتن به شام بوده است نه در موقع برگشتن از شام.» (6)
مرحوم سپهر در ناسخ التواریخ می‌فرماید:
«چون اهلبیت علیهم‌السلام از کوفه به شام روان شدند، روز اربعین که بیستم ماه صفر بود، به کربلا رسیدند و ناله و عزاداری کردند و با جابر که به زیارت قبر امام حسین علیه‌السلام آمده بود، دیدار کردند.» (7)
گرچه این قول، ورود اسرا به کربلا را در راه کوفه به شام ذکر کرده، نه پس از مراجعت از شام، ولی می‌تواند مؤید این قول باشد که اهلبیت علیهم‌السلام در اربعین اول به کربلا رسیدند و با جابر ملاقات کردند.
2- عده‌ای دیگر از مورخین ورود اهل بیت علیهم‌السلام را در روز اربعین به کربلا، بسیار بعید می‌شمارند و عادتاً آن را محال می‌دانند.
مرحوم آیتی در کتاب بررسی تاریخ عاشورا می‌فرماید:
«داستان آمدن اهل بیت علیهم‌السلام از شام به طرف عراق و رسیدن آنها در اربعین یعنی روز بیستم ماه صفر به کربلا را به هیچ وجه نمی‌توان باور کرد، یا سندی قابل اعتماد برای این واقعه تاریخی یافت. اهل بیت عصمت در ماه رجب سال 60 از مدینه به مکه رفتند و در ماه ذی حجه همان سال از مکه رهسپار عراق شدند و در محرم سال 61 پس از شهادت امام علیه‌السلام و یارانش به عنوان اسیر به کوفه رفتند و پس از آن که مدتی در کوفه گرفتار بودند، طبق دستوری که از شام رسید؛ آنان را به شام فرستادند و از آنجا هم، بعد از مدتی نامعلوم، به مدینه طیبه بازگشتند.
حقیقت آن است که تاریخ حرکت اهل بیت از کوفه به شام و تاریخ رسیدن آنان به شهر دمشق و مدت توقف اسیران آل عصمت در مرکز حکومت یزید و تاریخ حرکت آنان از دمشق به طرف مدینه، همچنین ورود آنان به شهر مقدس مدینه، هیچ کدام از این‌ها بدرستی معلوم نیست و نمی‌دانیم که هر یک از این وقایع و حوادث در چه تاریخی روی داده است.» (8)
استاد شهید مطهری در حماسه حسینی ورود اهل بیت علیهم‌السلام در روز اربعین به کربلا را از مجعولات می‌داند و می‌فرماید:
«اربعین که فرا می‌رسد، همه، این روضه را می‌خوانند و مردم هم خیال می‌کنند، این طور است که اسراء از شام به کربلا آمدند و در آنجا با جابر ملاقات کردند و امام زین العابدین علیه‌السلام هم با جابر ملاقات کرد. در صورتی که جز کتاب لُهُوف که آن هم نویسنده‌اش یعنی سید بن طاووس در کتاب‌های دیگرش آن را تکذیب کرده و لااقل تأیید نکرده است؛ در هیچ کتاب دیگری چنین نیست و هیچ دلیل عقلی هم این را تأیید نمی‌کند، ولی مگر می‌شود این قضایایی را که هر سال گفته می‌شود از مردم گرفت؟»
جابر اولین زائر امام حسین علیه‌السلام بوده است و اربعین هم جز موضوع قبر امام حسین علیه‌السلام هیچ چیز دیگری ندارد. موضوع، تجدید عزای اهل بیت علیهم‌السلام نیست، موضوع آمدن اهل بیت علیهم‌السلام به کربلا نیست. اصلاً راه شام از کربلا نیست، راه شام به مدینه از همان شام جدا می‌شود. (9)
شهید هاشمی‌نژاد نیز در کتاب «درسی که حسین به انسان‌ها آموخت»، ذکری از ورود اهل بیت علیهم‌السلام به کربلا نیاورده است. (10)
محدث قمی در منتهی الآمال از شیخ مفید، شیخ طوسی، کفعمی، ابن اثیر و غیره نقل می‌کند که هیچ‌کدام از این محدثین قائل به ورود اهلبیت علیهم‌السلام در روز اربعین به کربلا نیستند. (11)
* برگرفته از کتاب: 72 پرسش پیرامون حماسه کربلا، خسرو تقدسی‌نیا.
1) منتهی الامال، ج 1، ص 442.
2) منهاج الدموع، ص 399.
3) منهاج الدموع، ص 402.
4) منتهی الآمال، ج 1، ص 440.
5) منتهی الآمال، ج 1، ص 443.
6) بررسی تاریخ عاشورا، ص 149.
7) ناسخ التواریخ، ج 3، ص 101.
8) بررسی تاریخ عاشورا، ص 149-148.
9) حماسه حسینی، ج 1، ص 30.
10) درسی که حسین به انسان‌ها آموخت، ص 379.
11) منتهی الآمال، ج 1، ص 343.
